Ukazała się drukiem „Kronika kompanii byłych żołnierzy polskich w Afryce z lat 1941-1942” opracowana przez Panią dr Lidię Potykanowicz-Sudę, która zainteresowała się „Kroniką” pisaną przez plutonowego Józefa Łukawskiego, zajęła się redakcją merytoryczną publikacji oraz doprowadziła do jej wydania.

Publikacja jest kolejnym przykładem owocnej współpracy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych oraz Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych.

Kronika jest to publikacja jednego źródła składającego się z kilku zeszytów. Oryginał znajduje się w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych, który udostępnił ów materiał, zapewniając skanowanie całości kroniki i innych dokumentów archiwalnych koniecznych do przygotowania książki. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych wzięła na siebie redakcję tekstu oraz druk.

 

Ze Wstępu:
„Po zakończeniu II wojny światowej Emeryk Hutten-Czapski pozostał na emigracji i na stałe osiadł w Rzymie. W latach 70. XX w. przekazał Papieskiemu Instytutowi Studiów Kościelnych (PISK)  materiały archiwalne odnoszące się do żołnierzy polskich przebywających w latach 1941-1942 na terenie Afryki Północnej. W 2017 r. archiwista Rafał Górny z Archiwum Głównego Akt Dawnych, w ramach pomocy instytucjom polonijnym, organizowanej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych (NDAP) – z wykorzystaniem funduszy pochodzących z programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego — uporządkował wspomniane archiwalia. Opracowany przez Górnego zespół nr 27 pod nazwą „Kompania żołnierzy polskich w Algierii 1941-1942” liczy 14 jednostek archiwalnych. Wśród nich pod sygn. 1-5 znajduje się Kronika byłych żołnierzy polskich w Afryce. Autorem jej jest plut. Józef Łukawski, który jak pisze we wstępie, rozpoczął prowadzenie kroniki na polecenie dowódcy kompanii por. Jerzego Piątkowskiego. Składa się ona z trzech części. Pierwsza obejmuje wydarzenia od lutego do 15 lipca 1941 r. i została spisana w zeszycie w obozie internowania w Saidzie. Część druga także zapisana w zeszycie rozpoczyna się 15 lipca i kończy na wydarzeniach 19 października 1941 r. Pod tą częścią kroniki Łukawski podpisał się w Colomb-Bechar 11 marca 1942 r. Jak wynika z treści kolejnej, trzeciej części kroniki jej autor wraz ze współtowarzyszami podjął nieudaną próbę ucieczki z obozu internowania i przedostania się do Wielkiej Brytanii. Schwytani przez żandarmerię zostali osadzeni w obozie izolacyjnym w Colomb-Bechar. Kronika, którą plut. Łukawski zabrał ze sobą, została zarekwirowana przez dowództwo obozu. Dopiero po licznych interwencjach zwrócono mu ją w marcu 1942 r. W związku z tym autor rozpoczął pisanie trzeciej części 20 listopada 1941 r. od wydarzeń z retrospekcji, tj. od 31 października 1941 r. i zakończył 27 stycznia 1942 r. Ciąg dalszy trzeciej części został spisany na 22. luźnych kartkach. Rozpoczyna się powtórzeniem wydarzeń z dnia 26 stycznia i częściowo z 27 stycznia. Zapiski kończą się 9 marca. Kolejny zeszyt trzeciej części autor rozpoczyna informacją, iż pierwszą część kroniki zabiera do Algerii dowódca kompanii por. Piątkowski, drugą część oraz pierwsze zeszyty części trzeciej — ks. kapelan Kazimierz Sołowiej. Mimo iż wspomniana informacja datowana jest na czerwiec 1942 r., to sama kronika zawiera zapiski od 12 marca. Kończy się zaś wpisem z 30 września w obozie Bou-Arfa w drodze do Maroka. Prawdopodobnie autor nie kontynuował już zapisków”. […

Od wydawców (fragment):
„Zachowana kronika żołnierzy polskich w Afryce stanowi dzisiaj unikalne źródło wiedzy na temat codziennego, tułaczego życia polskich żołnierzy, którzy chcąc walczyć o wolną Ojczyznę, zawędrowali aż do Afryki Północnej. A tutaj z żołnierzy stali się niechcianymi uchodźcami, zamkniętymi w obozach internowania, których musieli pilnować wcześniejsi sojusznicy – Francuzi. […]

W publikacji źródłowej przedstawiono losy żołnierzy i podoficerów, po których życiu i służbie zachowało się niewiele materiałów. Czytelnicy wzbogacą swoją wiedzę historyczną na temat ciężkiego losu, jakiego doświadczyli polscy wojskowi, którym nie udało się przedostać do Wielkiej Brytanii po przegranej kampanii francuskiej w 1940 r. Z ogromną satysfakcją wydajemy te cenne materiały, ponieważ stanowią wartościowe źródło dla przyszłych badań. Kronika bogata jest w opisy geograficzne, fotografie, rysunki, dane statystyczne i listy osób internowanych we francuskich obozach oraz opisy ich codziennego życia i wzajemnych relacji.

Drodzy Czytelnicy! Zachęcamy do lektury, która pozwala poznać klimat Afryki Północnej na początku lat 40. XX w. i poczuć ogromną tęsknotę żołnierzy znajdujących się z dala od rodziny i bliskich. Mamy nadzieję, że książka będzie inspiracją dla miłośników historii wojskowości do dalszych badań słabo znanych losów polskich żołnierzy przebywających w obozach internowania w Afryce w czasie II wojny światowej.

Dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych
O. Henryk Droździel SJ, Rektor Papieskiego Instytutu”

o. Henryk Droździel SJ
Rzym 31.03.2023

Na zdjęciach:
Okładki
Strona zewnętrzna pierwszego zeszytu z naszytym herbem Polski.
Strona tytułowa pierwszej części „Kroniki”.