Robert Danieluk SJ, Lidia Potykanowicz-Suda, Ryszard Wtorek SJ,
Z historii obecności Polaków w Libanie,
Rzym 2021.

Publikacja o charakterze albumowym prezentuje wybrane zagadnienia z historii pobytu Polaków w Libanie. Ukazuje zarówno działalność polskich misjonarzy od XIX w. do czasów współczesnych jak i aktywność naukową, kulturalną oraz społeczną emigracji polskiej, która w wyniku działań II wojny światowej znalazła się na gościnnej ziemi libańskiej.

 

Z Wprowadzenia

Książka, którą oddajemy do rąk Szanownych Czytelników powstała w oparciu o materiały archiwalne Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie. Prezentuje ona wybrane zagadnienia dotyczące obecności Polaków w Libanie, głównie w latach II wojny światowej, ale nie tylko.

Publikacja jest pod wieloma względami wyjątkowa. Najpierw dlatego, że udostępnia materiały pozwalające zapoznać się z entuzjazmem, konstruktywnością i wielopłaszczyznową formą działań Polaków w każdym okresie ich pobytu w Libanie. Po drugie, jest przykładem owocnej współpracy instytucji o różnym charakterze (kościelnych, państwowych, dyplomatycznych) oraz naukowców z kilku krajów a nawet kontynentów: o. dr Roberta Danieluka SJ, członka Instytutu i pracownika Rzymskiego Archiwum Towarzystwa Jezusowego w Rzymie; pani dr Lidii Potykanowicz-Suda, pracownika naukowego Archiwum Państwowego w Gdańsku oraz pracującego w Jerozolimie o. dr Ryszarda Wtorka SJ, a słowa zachęty napisał urzędujący Ambasador RP w Libanie, pan Przemysław Niesiołowski.

Prezentowane artykuły dzięki przywołaniu działalności o. Maksymiliana Ryłło SJ oraz zaangażowania polskich misjonarzy od czasu wojny aż po współczesność pozwalają spojrzeć na dzieje XX-wiecznej polskiej emigracji w Libanie w szerszym kontekście.

Publikacja jest nie tylko kontynuacją dotychczasowego kierunku działań Instytutu, ale wnosi nową jakość ponieważ, oprócz wizualnej prezentacji kilkudziesięciu dokumentów, dołączamy do niej również Aneksy zawierające wykazy jednostek archiwalnych części naszych zbiorów, opracowany przez panią dr Lidię Potykanowicz-Suda w ramach pomocy instytucjom polonijnym organizowanej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych z wykorzystaniem funduszy pochodzących z programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wydanie książki „Z historii obecności Polaków w Libanie” zbiega się z 50 rocznicą śmierci współzałożyciela i pierwszego kierownika Instytutu Studiów Kościelnych o. Eugeniusza Reczka SJ (11 II 1971) i z ogłoszeniem roku 2021 Rokiem Ignacjańskim dla uczczenia 500-lecia nawrócenia założyciela jezuitów św. Ignacego Loyoli oraz 400-lecia jego kanonizacji.

Pragnę podziękować bardzo serdecznie wszystkim, którzy przyczynili się do powstania niniejszej publikacji. A sobie i Szanownym Czytelnikom życzyć, abyśmy wspominając emigracyjne losy naszych rodaków nie zapomnieli o tym, co pozwoliło im trwać, walczyć, tworzyć i ostatecznie zwyciężyć i co jest nam wspólne – o miłości do Polski.

o. Henryk Droździel SJ, Rektor PISK
Rzym, 19.03.2021

Z historii obecności Polaków w Libanie
Streszczenie

Publikacja prezentuje wybrane zagadnienia z historii pobytu Polaków w Libanie. Ukazuje zarówno działalność polskich misjonarzy od XIX w. do czasów współczesnych jak i aktywność naukową, kulturalną oraz społeczną emigracji polskiej, która w wyniku działań II wojny światowej znalazła się na gościnnej ziemi libańskiej.

Pierwszy artykuł przypomina postać Maksymiliana Ryłły (1802-1848), polskiego jezuity, który podczas swoich podróży misyjnych gościł w Libanie dwukrotnie. Jego pierwszy pobyt w kraju cedrów miał miejsce na przełomie 1836-1837 r., zaś po raz drugi przybył tu w roku 1847, w drodze do Egiptu i Sudanu. W literaturze polskiej zachowało się sporo świadectw obecności tego jezuity na Bliskim Wschodzie, ale również na Malcie i w Rzymie. Te cytowane w artykule wyszły spod pióra tej miary pisarzy i poetów co Juliusz Słowacki, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa czy Bohdan Zaleski, którzy w tym samym czasie podróżowali do Wiecznego Miasta i dalej na Wschód.

Okazało się, że Ryłło był prekursorem późniejszej, XX-wiecznej obecności Polaków w Libanie, o czym traktuje obecna książka. Zasadniczą bowiem jej częścią jest prezentacja śladów pobytu polskich emigrantów wojennych w tym kraju w latach 1944-1949, które zachowały się w archiwum Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych. Znajdują się one głównie w zespole archiwalnym pod nazwą „Instytut Polski w Bejrucie”. W oparciu o ocalałą dokumentację tej instytucji przedstawiono niezwykłą aktywność polskich naukowców, intelektualistów którzy mimo trudów wojennej tułaczki, w oparciu o Instytut, prowadzili własne badania naukowe. Włączyli się w działalność naukowo-dydaktyczną na rzecz polskiej młodzieży w Libanie, uruchamiając w 1946 r. dwuletnie Studium Polonistyczne i roczne Studium Ekonomiczno-Handlowe. Angażowali się także w pracę kulturalno-oświatową wśród wychodźstwa polskiego. Ponadto, zebrane przez Instytut różnorodne materiały ulotne polskie lub Polski dotyczące pozwoliły na zobrazowanie aktywności innych placówek czy stowarzyszeń na terenie Libanu. Bowiem polscy uchodźcy zrzeszali się w różnych organizacjach i mimo trudnych warunków wojennej tułaczki poprzez przedsięwzięcia kulturalno-oświatowe, społeczno-polityczne czy religijne starali się o zachowanie na obczyźnie tożsamości narodowej określanej również przez katolicyzm. Całość źródłowego tekstu podzielonego na grupy tematyczne uzupełnia prezentacja wybranych archiwaliów, na które składają się m. in. pisma urzędowe, różnorodne plakaty, zaproszenia, ulotki, foldery, świadectwa czy odezwy polityczne.

Publikację zamyka rozdział poświęcony sylwetkom polskich księży i osób zakonnych wyróżniających się przez ich zaangażowanie w pracę duszpasterską i misyjną na terenie Libanu w okresie od ostatnich lat przed wybuchem II wojny światowej do czasów nam współczesnych. Przedstawiono ich osobiste losy wskazując na okoliczności doprowadzające ich do kraju cedrów. Omówiono rodzaj pracy podjętej albo funkcji pełnionej przez nie w czasie pobytu w Libanie, a tam gdzie to możliwe, drogę kształcenia zawodowego albo formacji zakonnej. Zwrócono uwagę, iż misjonarze katoliccy spoza Bliskiego Wschodu angażują się mniej w posługę sakramentalną, a bardziej w różne sposoby wspierania Kościoła maronickiego i innych Kościołów katolickich obrządków wschodnich na terenie Libanu. Podkreślono, że postawa otwartości na potrzeby wszystkich bez wyjątku Libańczyków jest charakterystyczna dla działalności polskich księży i sióstr zakonnych, którym przyszło pracować misyjnie w tym mocno skonfliktowanym cywilizacyjnie regionie Bliskiego Wschodu.

Lidia Potykanowicz-Suda

 

From the history of the presence of Poles in Lebanon
Summary

The publication presents selected issues from the history of Poles’ stay in Lebanon. It shows the activity of Polish missionaries from the nineteenth century to the present day, as well as the scientific, cultural and social activity of Polish emigrants, which found themselves in the hospitable Lebanese territory as a result of World War II.
The first article recalls the figure of Maksymilian Ryłło (1802-1848), a Polish Jesuit who visited Lebanon twice during his missionary journeys. His first stay in the country of cedars took place at the turn of 1836-1837, and the second time he came here in 1847, on his way to Egypt and Sudan. In Polish literature there are many testimonies of the presence of this Jesuit in the Middle East, but also in Malta and Rome. Those quoted in the article come from the pen of the same number of writers and poets as Juliusz Słowacki, Klementyna née Tańska Hoffmanowa or Bohdan Zaleski, who at the same time traveled to the Eternal City and further to the East.
It turned out that Ryłło was a precursor of the later, 20th-century presence of Poles in Lebanon, which is discussed in the present book. Its essential part is the presentation of traces of the stay of Polish war emigrants in this country in the years 1944-1949, which have been preserved in the archives of the Pontifical Institute of Ecclesiastical Studies. They are mainly in the archival group called „The Polish Institute in Beirut” (Instytut Polski w Bejrucie). Based on the surviving documentation of this institution, the unusual activity of Polish scientists, intellectuals, who, despite the hardships of war wandering, based on the Institute, conducted their own scientific research was presented. They joined the research and teaching activities for Polish youth in Lebanon, starting in 1946 a two-year Polish Studies (Studium Polonistyczne) and one-year Economic and Trade Studies (Studium Ekonomiczno-Handlowe). They were also involved in cultural and educational work among the Polish exile. Moreover, the various polish or Poland concerning materials collected by the Institute made it possible to illustrate the activity of other institutions or associations in Lebanon. Polish refugees gathered in various organizations and despite the difficult conditions of the war, through cultural and educational, socio-political or religious projects, they sought to preserve the national identity in exile, also defined by Catholicism. The entire source text divided into thematic groups is complemented by the presentation of selected archives, which include, among others official letters, various posters, invitations, leaflets, folders, testimonies and political speeches.

The publication ends with a chapter devoted to the profiles of Polish priests and religious distinguished by their commitment to pastoral and missionary work in Lebanon in the period from the last years before the outbreak of World War II to the present day. Their personal life stories were presented, indicating the circumstances leading them to the land of the cedars. The type of work undertaken or the function performed by them during their stay in Lebanon was discussed, and, where possible, the way of vocational training or religious formation. It has been pointed out that Catholic missionaries from outside the Middle East are less involved in the sacramental service and more in various ways of supporting the Maronite Church and other Eastern Catholic Churches in Lebanon. It was emphasized that the attitude of openness to the needs of all Lebanese, without exception, is characteristic of the activities of Polish priests and nuns who came to work happened to work in this highly complicated and conflicted region of the Middle East.

Lidia Potykanowicz-Suda
Translation: Fr. Henryk Droździel SJ