Zespół nr 24

Hospicjum Związku Polskich Kawalerów Maltańskich

w Rzymie 1960-2004

Inwentarz

Opracowała  dr Lidia Potykanowicz-Suda

Rzym 2017

Wstęp

Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty znany powszechnie jako Zakon Maltański, jest  jednym z najstarszych zakonów katolickich i najstarszym zakonem rycerskim. Jego mottem od ponad 900 lat jest obrona wiary i służba ubogim. Odegrał on istotną rolę  w historii Europy przede wszystkim ze względu na swój – ważny kiedyś – potencjał militarny i znakomitą flotę wojenną. Joannici zasłużyli się także w dziele organizacji i prowadzenia pierwszych średniowiecznych szpitali na kontynencie europejskim. Od początku swego istnienia zakon miał charakter międzynarodowy i przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich, bez względu na ich narodowość. W XIX w., po utracie większości apanaży, kawalerowie maltańscy rozproszyli się po Europie i zakładali nieformalne stowarzyszenia świeckie o charakterze katolickim lub protestanckim. Stowarzyszenia te w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej organizowały m.in. szpitale polowe, a w czasach pokoju prowadziły szpitale zwykłe i inną działalność charytatywną. Obecnie wszystkie katolickie stowarzyszenia kawalerów maltańskich są oficjalnie częścią Zakonu, którego stała siedziba od 1834 r. mieści się w Rzymie. W 1920 r. powstał związek narodowy zrzeszający Polaków będących członkami Zakonu Maltańskiego pod nazwą Związek Polskich Kawalerów Maltańskich (ZPKM). Po  drugiej wojnie światowej, na skutek zmian ustrojowych, Związek nie wznowił działalności w kraju, ale odrodził się na emigracji. W latach 1946-1975  prezydentem Związku był Emeryk August Hutten-Czapski.  Z jego inicjatywy – i przy wsparciu Stefana Tyszkiewicza – w 1959 r. powstało w Rzymie Hospicjum Związku Polskiego Kawalerów Maltańskich, z myślą głównie o stypendystach przyjeżdżających z Polski do „Wiecznego Miasta”.  Z chwilą objęcia przez Hutten-Czapskiego w 1968 r. funkcji prezesa Fundacji Rzymskiej Margrabiny Janiny z Sadowskich Umiastowskiej wzrosła liczba jej stypendystów, a hospicjum zaczęło przyjmować coraz więcej osób. Początkowo było ono dofinansowywane przez ZPKM i dzięki temu opłata za pobyt była niska. Do 1989 r. ze schronienia w Hospicjum ZPKM skorzystało ponad 1500 osób. Później, po upadku komunizmu w Polsce, hospicjum, które w międzyczasie zmieniło nazwę na Dom Maltański, powoli zaczynało być samowystarczalne. Odegrało ono szczególnie ważną rolę w czasach tzw. władzy ludowej, dając możliwość taniego zakwaterowania stypendystom, ludziom kultury i nauki z Polski.

***

Archiwalia Hospicjum Związku Polskiego Kawalerów Maltańskich w Rzymie zostały przekazane do Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych po 2004 r. Składały się na nie głównie kartoteki osób mieszkających w hospicjum. Po dokonaniu segregacji wstępnej zgromadzonych akt, usystematyzowano je na grupy rzeczowe pokrewne treściowo, zachowując układ nadany przez aktotwórcę i ujęto w oddzielne jednostki archiwalne (j.a.). Mimo, iż Hospicjum ZPKM w 2000 r. zmieniło nazwę na „Dom maltański” – ze względu na większą rozpoznawalność i ilość dokumentacji – przyjęto dla zespołu jego pierwotną nazwę. Na zawartość uporządkowanego zespołu składają się kartotek osób mieszkających w hospicjum  w latach 1960-1966 w układzie alfabetycznym oraz kartoteki z lat 1970-2004 w układzie chronologicznym. Na końcu zespołu umieszczono  księgę pamiątkową. W trakcie porządkowania akt nie brakowano. Opracowany zespół liczy  12 j.a., co stanowi 0,27 mb. akt i obejmuje on lata 1960-2004.

dr Lidia Potykanowicz-Suda

Bibliografia:

 Źródła

Papieski Instytut Studiów Kościelnych:

Zespół nr 3: Spuścizna Karola Kleszczyńskiego [1861] 1917-1996, sygn. 356-358.

Zespół nr 24: Hospicjum Związku Polskich Kawalerów Maltańskich w Rzymie 1960-2004.

Opracowania

Bala A., Fundacja Rzymska im. J. Z. Umiastowskiej, „Polacy we Włoszech” [dostęp: 15.12.2015],

< https://www.polacywewloszech.com/2015/12/24/fundacja-rzymska-im-j-z-umiastowskiej>.

Broż A., Emeryk Hutten Czapski, jr (wspomnienia sekretarza). „Prace Komisji Historii Nauki PAU”, 13, 2014, s. 117-128.

Broż A., Kawalerowie Maltańscy, „Nasza Gazeta”[dostęp: 23.08.2016],

<archiwum2000.tripol.com/526/malta.html>.

Broż A., Przystań maltańska [w:] Świadectwa. Testimonianze, t. IV, Rzym 2006, s.171-194.

Potkowski E., Rycerze w habitach, Warszawa 2004.

Ogólna liczba pozycji: 12