Misja i historia
Papieski Instytut Studiów Kościelnych zajmuje się rejestracją i udostępnianiem poloników, tzn. materiałów dotyczących historii Polski, a szczególnie działalności Kościoła w naszym kraju oraz na innych terenach jego oddziaływania w ciągu wieków.
Instytut daje możliwość skorzystania z katalogu poloników pochodzących głównie ze zbiorów Stolicy Apostolskiej, ale także z wielu innych archiwów i bibliotek (zob. zakładka „Katalogi poloników”) oraz z własnych archiwaliów (zob. zakładka „Archiwum”). Korzystanie ze zbiorów Instytutu odbywa się na zasadach określonych w Regulaminie (zob. zakładka „Regulamin”) oraz wymaga uprzedniego zgłoszenia telefonicznego lub mailowego. Księgozbiór dostępny jest w bibliotece Bobolanum, zob. www.bbol.pl
Początki Instytutu sięgają roku 1958, a jego organizatorem z ramienia bł. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, był o. Eugeniusz Reczek, jezuita (1917-1971), współtwórca i pierwszy kierownik powstałego w 1956 r. przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i do dziś istniejącego Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych.
Kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Polski, podczas wizyty w Instytucie przy Via Mecenate 37. W głębi, po lewej od Prymasa rektor PISK o. Eugeniusz Reczek SJ, 8 grudnia 1965 r.
W ramach planowanych prac wyżej wymienionego Ośrodka o. Reczek wyjechał pod koniec 1957 r. za granicę celem zorientowania się w możliwościach dotarcia do archiwaliów polskich i dotyczących Polski rozproszonych po wielu zbiorach zagranicznych, zwłaszcza w archiwach i bibliotekach Stolicy Apostolskiej. Zapoznał się równocześnie z organizacją instytucji o podobnym profilu działających w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Rzymskie poszukiwania rozpoczął od systematycznej kwerendy w Archiwum Watykańskim i w Bibliotece Watykańskiej.
W wyniku wstępnej umowy z grudnia 1962 r., jezuici z Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego podjęli się zorganizowania w Wiecznym Mieście stałej placówki – Instytutu Studiów Kościelnych, któremu Ksiądz Prymas zapewnił pomoc w staraniach o lokal i konieczne środki finansowe. W latach 1963-1974 siedziba Instytutu znajdowała się przy via Mecenate 37, a przez następnych 50 lat przy Piazza Cairoli 117 – oba miejsca dogodnie położone w centrum starożytnego Rzymu. W 2024 r. Instytut przeniósł się do warszawskiego Kolegium Bobolanum przy ul. Rakowieckiej 61, gdzie od 1976 r. działał jego Punkt Konsultacyjny.
Podstawowym zadaniem Instytutu było systematyczne poszukiwanie, rejestracja i możliwie szybkie udostępnianie naukowcom (zwłaszcza tym w kraju) zebranej i wstępnie opracowanej dokumentacji. Oprócz poszukiwań archiwalnych nie mniej pilną sprawą okazała się kwestia informowania obcokrajowców o sytuacji Kościoła w Polsce, pomoc osobom studiującym i coraz liczniej przybywającym do Rzymu stypendystom, tak duchownym jak i świeckim.
Tak doszło do zorganizowania biblioteki i w ogóle czegoś w rodzaju polskiego ośrodka kulturalnego w Wiecznym Mieście. W krótkim czasie o. Reczek zgromadził znaczne zbiory biblioteczne, otworzył czytelnię oraz rozpoczął organizowanie regularnych konferencji i wystaw. Utworzył także własne wydawnictwo, pod egidą którego ukazało się ponad sto publikacji. Wreszcie nawiązał kontakty z innymi placówkami polskimi o podobnym profilu działającymi poza krajem.
Po śmierci o. Reczka w 1971 r. kierownictwo Instytutu objął o. Hieronim Fokciński, jezuita (1937-2018). Następnie kierowali nim jezuici: o. Henryk Droździel (1960- ) – w latach 2019-2024 – oraz o. Robert Danieluk (1969- ) – od 2024 r.
Współpraca z instytucjami naukowymi w kraju, zwłaszcza z ośrodkami zajmującymi się historią, z bibliotekami i archiwami, początkowo była trudna ze względu na ówczesną sytuację polityczną. Po ustaniu tych przeszkód udało się podjąć i zrealizować wiele wspólnych projektów.
Realizując swoje zadania statutowe, Instytut od początku służył wszystkim zainteresowanym udostępniając zarówno badaczom indywidualnym jak i instytucjom informacje o odnalezionych polonikach oraz reprodukcje wielu z nich. Dużą wagę przywiązywano przy tym do współpracy ze środowiskami niepolskimi i obsługi obcokrajowców nie znających często języka polskiego i naszej historii, ale z takich czy innych racji zainteresowanych Polską i jej Kościołem, co nasiliło się z oczywistych powodów w 1978 r. po wyborze Polaka na papieża. Instytut brał także czynny udział w życiu kulturalno-naukowym rzymskiej Polonii. Wychodząc naprzeciw jej oczekiwaniom od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku zaczął przejmować do swego zasobu archiwalnego cenne dokumenty odnoszące się do XX-wiecznej historii Polski i Polaków głównie na emigracji.
Obecnie w warszawskiej siedzibie Instytutu udostępniane są następujące zbiory: archiwalia, wchodzący w skład biblioteki Bobolanum księgozbiór, repertoria zarejestrowanych dotychczas poloników oraz reprodukcje wielu z nich w postaci cyfrowej, mikrofilmu lub fotokopii.
Więcej o historii Instytutu, zobacz w książce – „Kardynał Stefan Wyszyński – współzałożyciel i protektor Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych” (plik pdf).
