Rok 2023 został przez Sejm RP ogłoszony Rokiem Mikołaja Kopernika z okazji 550. rocznicy jego urodzin. W tym roku przypada także 470 rocznica śmierci twórcy teorii heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego, prawnika, urzędnika, dyplomaty, lekarza, doktor prawa kanonicznego, astronoma, matematyka, ekonomisty, stratega wojskowego, kartografa, filologa, filozofa i duchownego katolickiego.

Mikołaj Kopernik (19.02.1473 – 21.05.1543) jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych Polaków na świecie, a jego wkład w rozwój nauki jest doceniany przez wszystkich przedstawicieli tej dziedziny kultury. Okrągłe rocznice śmierci i narodzin stały się okazjami do uczczenia osoby Kopernika i jego dorobku zarówno w Polsce, jak i na świecie.

W Rzymie, gdzie Kopernik przebywał w latach 1499-1500 w związku z ogłoszeniem roku 1500. Rokiem Jubileuszowym przez papieża Aleksandra VI, starano się także docenić naszego wybitnego rodaka. Wśród wielu inicjatyw na uwagę i uznanie zasługuje utworzenie Muzeum Kopernika (1873), które przekształciło się z czasem w Muzeum Astronomiczne i Kopernikańskie (1882) potem w Muzeum Astronomiczne i Kopernikańskie Obserwatorium Astronomicznego w Rzymie na Campidoglio (1923) a ostatecznie w 1935 roku znalazło swoją siedzibę na Monte Mario, jako Museo Astronomico e Copernicano dell’Osservatorio Astronomico di Monte Mario.

Muzeum powstało z darów otrzymanych przede wszystkim od Polaków pochodzących z terenów dawnej RP. Posiadało pierwsze wydania dzieł Kopernika, tablice matematyczne astronoma, rękopisy, liczne biografie astronoma, książki o doktrynie astronoma, za lub przeciw systemowi, atlasy niebieskie, monety i medale związane z historią Kopernika i Polski, rzeźby z brązu, marmuru, terakoty, portrety, ryciny, albumy portretów kopernikańskich, grafik itp. W zbiorach Muzeum w roku 1887 było już 2500 różnych obiektów.

Muzeum Kopernikańskie w Rzymie od samego początku było na różne sposoby związane z jezuitami.

Jego pierwszą siedzibą było Collegio Romano(1), do chwili odebrania go jezuitom (1870), jedna z największych i najdynamiczniejszych jezuickich instytucji formacyjno-naukowych we Włoszech i nie tylko. Collegio Romano u szczytu swego rozwoju kształciło prawie 2000 studentów, posiadało trzy biblioteki z bogatymi zbiorami, drukarnię oraz własne obserwatorium astronomiczne, które dało początek Watykańskiemu Obserwatorium Astronomicznemu oraz Obserwatorium Astronomicznemu Rzymu. W gronie wykładowców było wielu wybitnych matematyków, fizyków i astronomów. Na dyskusje z nimi przychodził także Galileusz.

Rzym jest tak pełen pamiątek i muzeów, że było tylko kwestią czasu, gdy Muzeum znajdzie się w trudnościach. Powiedzmy sobie szczerze, muzea poświęcone nawet najwybitniejszym naukowcom nie są na czele listy miejsc preferowanych przez zwiedzających Wieczne Miasto. Dodatkowo muzeum było poświęcone nie Włochowi i musiało być sponsorowane przez niedawno powstałe państwo włoskie, ponieważ zebrane od darczyńców fundusze na jego otwarcie nie wystarczyły na utrzymanie. Pomimo zapału twórców, Włochów i Polaków, niedługo po otwarciu eksponaty Muzeum znalazły się z powodów logistyczno-technicznych w różnych miejscach Rzymu.

Impulsem do przywrócenia świetności Muzeum Kopernika w Rzymie oraz na nowo zainteresowania nim publiczności był zbliżający się jubileusz 1000. Chrztu Polski w 1966 roku. Zorganizowana w tym celu wystawa poświęcona Kopernikowi, została zainaugurowana 15 grudnia 1966 roku i trwała przez miesiąc. Z tej okazji wydrukowano także Katalog Wystawy(2). Po jej zakończeniu kontynuowano rozpoczęte prace konserwacyjne, opisywanie eksponatów i ich katalogowanie w perspektywie zbliżającej się 500. rocznicy śmierci Kopernika (1973) i 100. powstania Obserwatorium Astronomicznego na Monte Mario. Prace były kosztowne i żmudne.

W całym tym procesie, oprócz innych Polaków, znaczącą rolę odegrało dwóch jezuitów polskich, przebywających w tym czasie w Rzymie: ojciec Tomasz Rostworowski SJ (1904-1974), pełniący funkcję pracownika, a następnie kierownika Polskiej Sekcji Radia Watykańskiego oraz ojciec Antoni Mokrzycki SJ (1923-1982), również pracownik Polskiej Sekcji Radia Watykańskiego w Rzymie, a później rektor Kolegium jezuitów w Krakowie.

Tak pisze o tym profesor Massimo Cimino, Dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Rzymie, w publikacji podsumowującej to, co zostało zrobione i zapowiadającej obchody w 1973 r.(3): „W tym trudnym przedsięwzięciu skorzystałem, oprócz stałej i serdecznej współpracy Centralnego Instytutu Restauracji w Rzymie i Instytutu Patologii Książki, szczególnie z wysoko wykwalifikowanej pracy dr Krystyny Chełkowskiej, absolwentki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego… Innym dzielnym współpracownikiem był ojciec Tomasz Rostworowski SJ(4) z Radia Watykańskiego, któremu zawdzięczamy w szczególności skatalogowanie biblioteki starodruków i jej nowy układ.… Pod kierunkiem ks. Rostworowskiego i z pomocą dr Giovanny Jovacchino powstał nowy katalog ogólny”.

Prof. Cimino z imienia i nazwiska wymienia także o. Antoniego Mokrzyckiego SJ(5): „Oprócz katalogu ogólnego Muzeum – pisze – utworzono archiwum fotograficzne z wszystkich obiektów… Nawet prace konserwatorskie zostały starannie udokumentowane fotograficznie wraz ze wszystkimi etapami demontażu i ponownego montażu w Muzeum. To niebagatelne naukowe przedsięwzięcie fotograficzne zawdzięczamy w dużej mierze ojcu Antoniemu Mokrzyckiemu, przyszłemu rektorowi Kolegium Jezuickiego w Krakowie”.

Wiele cennych informacji na temat historii i aktualności Muzeum można znaleźć w już opublikowanych artykułach pani Agaty Rola-Bruni „Rzym: O pomniku Mikołaja Kopernika i jego autorze T. O. Sosnowskim” czy „Cimeli copernicani a Roma” (6) oraz w artykule księdza Waldemara Turka „Kopernik w Wiecznym Mieście” (5), inspirowanych także jej publikacjami.

Rzym ciągle pamięta o Koperniku, nawet jeśli się z nim nie zgadza. Na ścianie jednej z kamienic w centrum miasta natrafiłem na mural(7) przedstawiający naszego sławnego rodaka z towarzyszącym mu napisem w języku włoskim: „Copernico si sbagliava. Il mondo gira attorno ai soldi” (Kopernik się pomylił. Świat kręci się wokoło pieniędzy). Gdyby autor napisu znał lepiej zainteresowania Kopernika, nigdy nie połączyłby tych słów z jego osobą. Kopernik w swoim życiu miał wiele do czynienia z ekonomią (i pieniędzmi) i to nie tylko, jako generalny administrator biskupstwa warmińskiego, komisarz Warmii, zarządca kasy aprowizacyjnej, wizytator dóbr kapitulnych, ale także jako autor rozpraw z zakresu teorii pieniądza w tym tzw. prawa Kopernika-Greshama. Kopernik zdawał sobie doskonale sprawę z mechaniki obrotów obu światów: kosmosu i ekonomii.

Miejmy nadzieję, że Rok Mikołaja Kopernika zaowocuje wieloma okazjami do lepszego poznania jego osoby i dokonań oraz przybliży Kopernika młodemu pokoleniu w kraju i poza nim.

W ramach tegorocznych obchodów kopernikańskich, dnia 22 marca br. w obecności pani Ambasador RP we Włoszech dokonano odsłonięcia nowej aranżacji wystaw Muzeum. Oznacza to, że będzie ono także łatwiej dostępne dla zwiedzających.

o. Henryk Droździel SJ
Rzym, 24.03.2023

 

Przypisy:

(1) Collegio Romano dzisiaj. Widok od strony wejścia głównego. Po prawej stronie u góry widać wieżę obserwatorium astronomicznego. Fot. H. Droździel SJ.

(2) Strona tytułowa „Katalogu” wystawy z 1966 roku. Fot. H. Droździel S.

(3) Strona tytułowa publikacji pod redakcją prof. Massimo Cimino z 1973 r. Fot. H. Droździel SJ.

(4) Ojciec Tomasz Rostworowski SJ, Fotografia z Archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego.

(5) Ojciec Antoni Mokrzycki SJ, Fotografia z Archiwum Prowincji Południowej Towarzystwa Jezusowego.

(6) www.polacchiinitalia.it/rzym-o-pomniku-mikolaja-kopernika-i-jego-autorze-t-o-sosnowskim/; www.polacchiinitalia.it/cimeli-copernicani-a-roma-catalogo-della-mostra/. Dostęp 23.03.2023.

(7) Zdjęcie muralu z podobizną M. Kopernika, Rzym 2022, Fot. H. Droździel SJ.

Wersja uzupełniona. Artykuł pierwotnie ukazał się na stronie www.jezuici.pl.