Zespół nr 22

Spuścizna rodziny Siemiradzkich

1852-1973

Inwentarz

Praca zbiorowa

Rzym 2017

Wstęp

Henryk Siemiradzki, polski malarz, wybitny przedstawiciel akademizmu urodził się 24 października 1843 r. w majątku Pieczeniegi niedaleko Charkowa. Jego rodzicami byli Hipolit i Michalina z Pruszyńskich. Ojciec służył jako oficer w armii rosyjskiej. Siemiradzki został wychowany w polskiej tradycji katolickiej i przez całe życie czuł się Polakiem. Po ukończeniu Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego  Uniwersytetu Charkowskiego, w 1864 r. rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, które ukończył w 1871 r. i uzyskał 6-letnie stypendium rządowe. W tym czasie postanowił wyjechać do Monachium. Po drodze odwiedził po raz pierwszy w życiu Kraków. W Monachium spotkał wielu polskich malarzy, a wśród nich m.in. Józefa Brandta i Stanisława Witkiewicza. W 1872 r. po krótkim pobycie w Dreźnie wyjechał do Włoch. Zwiedził Wenecję, Florencję, Neapol. Ostatecznie zamieszkał na stałe w Rzymie. W 1873 r. ożenił się ze swoją 18-letnią kuzynką Marią Pruszyńską. Mieli czworo dzieci: Bolesława, Kazimierza, Leona i Wandę. W Rzymie zbudował własną willę przy via Gaeta. Rzymski dom Siemiradzkiego stał się żywym ośrodkiem kultury polskiej i miejscem spotkań wielu rodaków przybywających do tego miasta, m.in. odwiedzili go Henryk Sienkiewicz i Ignacy Paderewski. W swojej pracowni gościł kilkakrotnie królową Włoch Małgorzatę i brata cara Rosji. Siemiradzki po osiedleniu się w Rzymie nadal utrzymywał kontakty z Akademią Petersburską. W 1873 r. uzyskał tytuł akademika, a w 1877 tytuł profesora, od 1889 należał do Rady Akademii. W uznaniu dla jego twórczości przyznano mu członkostwo w najbardziej prestiżowych europejskich instytucjach artystycznych, m.in.: Akademii Sztuki w Berlinie, Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie, Akademii św. Łukasza w Rzymie oraz Académie des Beaux-Arts w Paryżu (jako drugiemu Polakowi po Janie Matejce). Artysta odnosił także sukcesy i zdobywał wyróżnienia na wielu międzynarodowych wystawach sztuki, m.in. w Rzymie, Paryżu, Wiedniu, Berlinie i Petersburgu. W 1878 r. za obraz „Wazon czy kobieta” został odznaczony złotym medalem na Wystawie Powszechnej w Paryżu, a także francuską Legią Honorową. Mieszkając w Rzymie wielokrotnie przyjeżdżał do Polski, najczęściej w związku z prezentacją obrazów na wystawach w Krakowie, Warszawie, Lwowie, a także w Petersburgu. W 1879 r. podczas krakowskiego jubileuszu Józefa Ignacego Kraszewskiego ofiarował Muzeum Narodowemu w Krakowie swój monumentalny obraz „Pochodnie Nerona”. Był autorem wspaniałej malowanej kurtyny wykonanej dla Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w 1894 r. W 1884 r. kupił dworek w Strzałkowie koło Radomska, gdzie przez wiele lat spędzał, wraz z rodziną, letnie wakacje. Zmarł w 1902 r. W uznaniu dla jego talentu artystycznego oraz zasług w rozsławianiu imienia Polski w świecie został pochowany w krypcie zasłużonych na  krakowskiej Skałce. Henryk Siemiradzki był kawalerem Orderu Korony Włoskiej, Orderu św. Stanisława III klasy, komandorem Orderu Świętych Maurycego i Łazarza. Twórczość Siemiradzkiego reprezentuje nurt akademizmu. Malarza od wczesnej młodości fascynował świat antyku. Najczęściej przedstawiał życie Rzymian z okresu wczesnego cesarstwa („Antoniusz i Kleopatra”; „Taniec wśród mieczów”, „Sąd Parysa”). Sięgał także do epoki starożytnej Grecji („Fryne na święcie Posejdona w Eleusis”),  podejmował również motywy biblijne, przeważnie ujęte narracyjnie sceny z życia Chrystusa („Chrystus u Marii i Marty”, „Chrystus nauczający dzieci”). Malował ponadto dzieła o tematyce alegorycznej („Apoteoza Kopernika”),  sporadycznie portrety („Portret Ludwika Wodzickiego”, „Portret Aleksandra Stankiewicza”), sceny ze współczesnego życia włoskiej prowincji, często osnute wokół tematyki życia klasztornego („Z pociechą i pomocą”, „W klasztornej ciszy”, „Z wiatykiem”) oraz niewielkie pejzaże. Siemiradzki łączył skłonność do teatralnej aranżacji scen, malowniczości krajobrazu oraz idealizacji postaci z wyczuciem w odtwarzaniu efektów powietrza, światła i zależnej od niego zmienności barw. Posiadał także wybitny zmysł dekoracyjny uwidoczniony w wystudiowanych układach scen figuralnych, w nasyconych barwach, w płynnych liniach konturu oraz w ekspresyjnej grze światła słonecznego. Z zamiłowaniem przedstawiał piękno architektury antycznych świątyń i pałaców, ubogacał kompozycje swoich obrazów bogactwem starożytnych rzeźb, ozdobnych sprzętów oraz przedmiotów zbytku.

Bolesław Siemiradzki urodzony w 1874 r. ukończył wyższą szkołę rolniczą oraz Politechnikę w Berlinie, pracował jako chemik na uniwersytecie we Fryburgu.

Leon Siemiradzki (1883-1976) był najmłodszym spośród czworga dzieci Henryka Siemiradzkiego. Podobnie jak ojciec był malarzem oraz tłumaczem przysięgłym. W okresie międzywojennym pełnił funkcję sekretarza Poselstwa RP w Rzymie.

Wanda Siemiradzka, córka (1878-1962) 1. v. Wilkońska, 2. v. Przyjemska.

***

Przechowywana w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych spuścizna rodziny Siemiradzkich została przekazana przez członków rodziny artysty. Głównymi aktotwórcami zespołu są: Henryk Siemiradzki, jego żona Maria z Pruszyńskich Siemiradzka oraz ich dzieci: Bolesław, Leon i Wanda. Na spuściznę aktową składają się w większości listy Henryka Siemiradzkiego i jego żony do dzieci i rodziny oraz listy Leona Siemiradzkiego i jego żony Stanisławy do różnych osób. Liczną grupę stanowią także kopie listów Leona Siemiradzkiego do rodziny, krewnych. Spuścizna była porządkowana przez różne osoby. Ostateczny kształt zespołowi został nadany w 2017 r. przez dr Lidię Potykanowicz-Sudę i Mariolę Szaleniec. Prace polegały na zweryfikowaniu zawartości poszczególnych teczek, podzieleniu ich na tomy, ujednoliceniu tytułów oraz dat skrajnych. W trakcie czynności starano się zachować układ pierwotnie nadany, polegający na ułożeniu listów w grupy, a w ramach grup chronologicznie. Na końcu spuścizny umieszczono materiały kartograficzne (mapy i plany miast), wycinki prasowe i zaproszenia, a także bogaty zbiór negatywów szklanych i celuloidowych oraz slaidów celuloidowych z lat 1903-1966, w ilości 4067 sztuk. Opracowany zespół liczy 66 jednostek inwentarzowych tj. 4132 jednostek archiwalnych, co stanowi  4,50 mb., pochodzących z lat 1852-1973.

Mariola Szaleniec

Bibliografia:

Źródła

Papieski Instytut Studiów Kościelnych,  Zespół nr 22: Spuścizna rodziny Siemiradzkich 1852-1973, sygn. 1-66.

Opracowania

Dużyk J., Siemiradzki. Opowieść biograficzna, Warszawa 1986.

Król A., Henryk Siemiradzki (1843-1902), Stalowa Wola 2007.

Metodyka pracy archiwalnej, red. S. Nawrocki, S. Sierpowski, Poznań 2001.

Wytyczne Archiwum Polskiej Akademii Nauk opracowania spuścizn archiwalnych po uczonych, oprac. H. Dymnicka-Wołoszyńska, Z. Kolankowski, Warszawa 1990.

Ogólna liczba pozycji: 66