Zespół nr 6

Instytut Polski w Bejrucie

[1944] 1945-1949

Inwentarz

Opracowała dr Lidia Potykanowicz-Suda

Rzym 2015

Wstęp

Równocześnie z ewakuowaną do Iranu w 1942 r. powstałą w Rosji sowieckiej Armią Polską, na ziemię perską przybyły także tysiące polskich uchodźców cywilnych, ocalałych z sowieckich łagrów, więzień i miejsc zesłania. Część z nich poprzez Iran i Bliski Wschód wyruszyła dalej – do Libanu. W latach 1943 -1946 osiedliło się tam ok. 6000 uchodźców. Były to głównie kobiety i dzieci. Po przybyciu do Libanu uchodźcy pozostawali pod opieką Poselstwa Polskiego reprezentującego oficjalny Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie. Życie emigrantów było w pełni zorganizowane: szpitale, kościół, polska biblioteka, szkoły polskie na różnym poziomie. Jednak największą ambicją polskich władz na uchodźstwie było zapewnienie wyższego wykształcenia jak największej ilości młodzieży, która w wolnej Polsce miałaby tworzyć środowisko inteligenckie i naukowe. Do działalności naukowo-dydaktycznej na rzecz polskiej młodzieży włączył się także utworzony w kwietniu 1945 r., z inicjatywy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia  Publicznego w Londynie, Polski Instytut Studiów Bliskiego Wschodu w Bejrucie. Pod koniec 1945 r. przemianowano go na Instytut Polski w Bejrucie. Skupiał on w większości członków Towarzystwa Studiów Irańskich przybyłych z Teheranu do Libanu. Jego dyrektorem został prof. Stanisław Kościałkowski. Najpierw, w latach 1945-1946, w ramach Instytutu odbywały się luźne wykłady z historii Polski dla studentów z różnych uczelni w Bejrucie. Z początkiem roku akademickiego 1946/1947, z inicjatywy Michała Tyszkiewicza, radcy Poselstwa RP w Bejrucie, powstało przy Instytucie dwuletnie Studium Polonistyczne. Dyrektorem Studium został prof. Stanisław Kościałkowski. Działało ono do czerwca 1948 r. i było jedyną tego rodzaju uczelnią o poziomie uniwersyteckim na uchodźstwie przed 1950 rokiem. Również jesienią 1946 r. Instytut uruchomił roczne Studium Handlowe. Tak jak i Studium Polonistyczne posiadało ono charakter akademicki i przeznaczone było przede wszystkim dla studentów polskich uczących się na uniwersytetach, aby mogli w ten sposób uzupełnić wiedzę dotyczącą zagadnień polskich. W takim też celu rok później Instytut powołał roczne Studium Prawa Polskiego. W ramach Instytutu działała także Polska Szkoła Malarstwa i Rysunku. Ponadto dał możliwość prowadzenia dalszej pracy naukowej na obczyźnie wielu polskim uczonym w sekcji ekonomicznej (zajmowano się zagadnieniami ekonomicznymi Polski i Libanu)j i orientalistycznej (m.in. członkowie seminarium metodologiczno-bibliograficznego sekcji gromadzili i katalogowali polonika), nadto jego członkowie wykładali na uniwersytetach bejruckich. Prowadził działalność wydawniczą – „Teki Bejruckie”. Wspierał także inne przedsięwzięcia naukowe i kulturalno-oświatowe polskiej emigracji wojennej na terenie Libanu. Wychodził naprzeciw inicjatywom różnych organizacji, stowarzyszeń. Przykładem tego jest chociażby zorganizowany w ramach Instytutu, z inicjatywy Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskiego w Libanie, trzymiesięczny Wyższy Kurs Nauczycielski Polonistyczny. W wyniku postępującej od 1950 r. ewakuacji uchodźców polskich z Libanu działalność Instytutu także słabła. Ostatecznie jego likwidacja nastąpiła pod koniec czerwca 1950 r.

***

Prawdopodobnie na początku lat 60. XX w. Papieski Instytut Studiów Kościelnych pozyskał grupę akt nazwanych umownie „materiały irańskie”. W trakcie prac porządkowo-inwentaryzacyjnych, na podstawie analizy materiałów archiwalnych, wyodrębniono z nich kilka zespołów, wśród których jest Instytut Polski w Bejrucie. Większość archiwaliów Instytutu znajdowała się w rozsypie. Były to różnorodne materiały ulotne (blankiety, formularze, zaproszenia, ulotki, afisze, karnety, świadectwa), korespondencja, protokoły, teksty, listy obecności, skrypt. Pewną całość stanowiły materiały, z adnotacją na pudle, jako dokumentacja zebrana przez Instytut, na którą składały się księgi, notatki oraz tekst. W trakcie segregacji wstępnej wydzielono dokumentację aktową oraz materiały ulotne. Dokumentację aktową usystematyzowano na grupy według porządku rzeczowo-chronologicznego i ujęto w oddzielne jednostki archiwalne. Zawierają one m.in. materiały dotyczące działalności sekcji orientalistycznej Instytutu Polskiego i jego korespondencję. Jednak zdecydowana jej większość to archiwalia związane z działalnością Studium Polonistycznego. Składają się na nie informacje o jego powołaniu, podania o przyjęcie na Studium, plany zajęć, listy obecności, streszczenia wykładów, prace proseminaryjne czy protokoły z egzaminów. Osobno potraktowano archiwalia informujące o kursie drukarsko-wydawniczym i sprawozdanie z działalności Instytutu. Dokumentację zebraną przez Instytut, w tym pięć ksiąg ewidencyjnych i świadczeń z obozów dla uchodźców ułożono alfabetycznie, zaś luźnym materiałom na temat emigracji i uchodźców polskich (sprawozdania, streszczenia informacji prasowych) nadano układ chronologiczny. Wyodrębnione różnorodne materiały ulotne polskie lub Polski dotyczące usystematyzowano według układu rzeczowego tworząc kilka serii: szkolnictwo i nauka (sygn. 31-54); kultura i sztuka (sygn. 55-101); życie społeczno-polityczne(sygn. 102-137); zdrowie (sygn. 138-141); religia (sygn.142-152). Wydaje się, iż właśnie one mają wyjątkową wartość. Pieczołowicie gromadzone przez członków Instytutu Polskiego, nie tylko odzwierciedlają jego działalność, ale i ukazują przedsięwzięcia kulturalno-oświatowe, społeczno-polityczne czy religijne polskiej emigracji wojennej na terenie Iranu. W trakcie prac porządkowo-inwentaryzacyjnych nie dokonano brakowania. Opracowany zespół liczy 152 jednostek archiwalnych (j.a.) , co stanowi 0,34 mb akt, w tym 30 j.a. dokumentacji aktowej i 122 j.a. materiałów ulotnych. Obejmuje on lata [1944] 1945-1949. Występujące w zespole anteriora (1944) dotyczą głównie druków ulotnych zgromadzonych przez Instytut.

dr Lidia Potykanowicz-Suda

Bibliografia:

Źródła

Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Zespół nr 6: Instytut Polski w Bejrucie [1944] 1945-1949, sygn. 3-4, 21, 23.

Opracowania

Draus J., Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939-1950, Lublin 1993.

Draus J., Terlecki R., Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emigracji 1939–1945, Wrocław – Kraków 1984.

Kantak K., Dzieje uchodźstwa polskiego w Libanie 1943-1950, Bejrut 1955.

Kościałkowski S., Studium Polonistyczne przy Instytucie Polskim w Bejrucie (1946-1948), „Nauka Polska na Obczyźnie”, 1, 1955, s. 70-74.

Machalski F., Działalność Towarzystwa Studiów Irańskich w Teheranie (1942-1945) i Instytutu Polskiego w Bejrucie (1945-1947), „Życie Nauki”, 6, 1948, nr 33-34, s. 257-262.

Pod cedrami Libanu. Wspomnienia polskich studentów z Bejrutu 1942–1952, Londyn 1994.

Polska Rada Oświatowa w Libanie 1947-1948. Inwentarz, oprac. L. Potykanowicz-Suda, Rzym 2015 [dostęp: pisk.jezuici.pl].

Potykanowicz-Suda L., Staszewska-Katolik H., Stryjkowski K., Opracowywanie akt [w:] Poradnik dla archiwisty instytucji polskiej na Obczyźnie, red. J. Krochmal, Warszawa 2006, s. 37-62.

Towarzystwo Studiów Irańskich w Teheranie [1925] 1942-1945 [1946]. Inwentarz, oprac. L. Potykanowicz-Suda, M. Szaleniec, Rzym 2015 [dostęp: pisk.jezuici.pl].

Ogólna liczba pozycji: 152

Aktualizacja: marzec 2021 r.

dr Lidia Potykanowicz-Suda